|
 |
พระชัยวัฒน์ประจำรัชกาล
พระชัยวัฒน์ เดิมมีพระนามว่า พระชัย หรือพระไชย ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ออกพระนามเพิ่มว่าพระไชยวัฒน์ และได้เปลี่ยนพระนามมาเป็นพระชัยวัฒน์ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว พระชัยเป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย ที่มีลักษณะพิเศษคือ พระหัตถ์ซ้ายจะทำพระหัตถ์อยู่ในลักษณะถือด้ามพัด และเป็นแบบนั่งขัดสมาธิเพชร จากหลักฐานที่พบน่าจะเกิดมีขึ้นตั้งแต่กรุงศรีอยุธยา พระราชพิธีต่าง ๆ ที่อัญเชิญพระชัยวัฒน์ไปด้วยคือ - พระราชพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยา ในสมัยกรุงศรีอยุธยา จะอัญเชิญพระชัยมาตั้งที่หน้าพระพุทธสิหิงค์ สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ก็เช่นเดียวกัน - พระราชพิธีโสกันต์ ในสมัยกรุงศรีอยุธยา จะอัญเชิญพระชัยมาตั้งที่ซ้ายและขวาของพระพุทธสิหิงค์ - พระราชพิธีสัมพัจฉรฉินท์ ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ จะอัญเชิญพระชัยมาประจำรัชกาลต่าง ๆ มาร่วมพิธี - พระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าอยู่หัวมักอัญเชิญพระชัยมาด้วย - พิธีพระประทีป มีเรืออนันตนาคราช แต่งเครื่องประทีปทรงพระชัย - ในการเสด็จพระราชสงคราม จะอัญเชิญพระชัยไปในกองทัพด้วย ถ้าไปทางเรือก็จะอัญเชิญประดิษฐานในเรือเป็นพิเศษ ในรัชสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราช เมื่อครั้งเสด็จไปตีเมืองเมาะตะมะ ได้เสด็จจากกรุงศรีอยุธยาทางเรือ ได้ตั้งพระชัยในเรือสุพรรณหงส์ ถ้าเสด็จไปทางสถลมารค ก็จะอัญเชิญพระชัยขึ้นประดิษฐานบนหลังช้าง จึงได้ชื่อว่า พระชัยหลังช้าง - พระราชพิธีราชาภิเศก จะอัญเชิญพระชัยมาประดิษฐานในมณฑลพิธี ซึ่งมีมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา พระชัยวัฒน์ประจำรัชกาล เป็นเอกลักษณ์อย่างหนึ่งของไทยซึ่งไม่มีชาติใดมี เป็นพระราชประเพณีของพระมหากษัตริย์ไทย ที่ได้ทรงปฏิบัติสืบต่อกันมาช้านาน แสดงให้เห็นว่าได้ทรงเป็นพุทธมามกะและเอกอัครพุทธศาสนูปถัมภกอย่างชัดแจ้ง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงมีพระบรมราโชวาทก่อนพระราชทานพระชัยวัฒน์มงคลวราภรณ์ ที่พระองค์ทรงสร้างขึ้น ให้ผู้รับยึดมั่นอยู่ในเรื่อง ชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ อันเป็นพระราโชบาย เพื่อความดำรงคงอยู่ของชาติไทย พระชัยวัฒน์ประจำรัชกาลทุกพระองค์ ประดิษฐานอยู่ ณ หอพระสุราลัยพิมาน ในพระบรมมหาราชวัง
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช
พระชัยวัฒน์ พระชัยหลังช้าง
 |
 |
|
ในรัชสมัยของพระองค์ มีพระชัยอยู่สององค์ องค์หนึ่งมีขนาดเล็กเรียกว่า พระชัยหลังช้าง อีกองค์หนึ่งมีขนาดใหญ่ เรียกว่า พระชัยประจำรัชกาล หรือ พระชัยใหญ่ องค์พระทำด้วยเงิน ฐานเป็นทองทั้งสององค์ จากหลักฐานพบว่า ได้มีการหล่อพระชัยสององค์เมื่อปี พ.ศ. ๒๓๒๕ เมื่อจะทำพระราชพิธีปราบดาภิเษก ขนาดหน้าตักกว้าง ๒๑ เซนติเมตร สูงถึงยอดรัศมี ๓๒ เซนติเมตร สูงถึงยอดฉัตร ๘๘ เซนติเมตร เมื่อครั้งที่พม่ายกทัพเข้ามาจะตีพระนคร พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ได้เสด็จทางเรือพระที่นั่งบัลลังก์บุษบกพิศาล พระที่นั่งพิมานเมืองอินทร ทรงพระชัยนำเสด็จ |
พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
|
|
พระองค์ได้ทรงสร้างพระชัยประจำรัชกาลขึ้นอีกองค์หนึ่ง มีขนาดใกล้เคียงกันพระชัยในรัชกาลที่ ๑ ผิดกันที่องค์พระและฐานเป็นทองทั้งหมด
แต่ไม่ทันได้ใช้ คงใช้พระชัยในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เพราะพระองค์มาสร้างพระชัยตอนปลายรัชกาล |
พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
|
|
พระชัยประจำรัชกาล มีขนาดเล็กลงมาก คือ หน้าตักกว้าง ๑๒
เซนติเมตร สูงถึงยอดรัศมี ๑๘ เซนติเมตร สูงถึงยอดฉัตร ๕๗ เซนติเมตร และทำผ้าพิเศษขึ้นเป็นทองลงยา เข้าใจว่าไม่ได้สร้างใหญ่ แต่เลือกพระชัยของเก่ามาซ่อมแซม เพราะพบว่ามีพระชัยขนาดเดียวกันนี้อยู่มาก ในหอพระสุราลัยพิมาน ทำด้วยเงินก็มี ทองก็มี และไม้ก็มี |
พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระชัยวัฒน์ พระชัยเนาวโลหะ
 |
 |
|
ในพระราชพิธีบรมราชาภิเษกของพระองค์ ได้อัญเชิญพระชัยมาตั้งรวม ๖ องค์ ร่วมกับพระพุทธรูป พระนามอื่นอีก ๖ องค์ รวมเป็น ๑๒ องค์ พระชัยทั้ง ๖ องค์ได้แก่ พระปฏิมาไชย พระไชยทอง พระไชยเงิน พระไชยนวโลหะ พระไชยผ้าห่มลงยาราชาวดี และพระไชยพิธี พระไชยในรัชกาลที่ ๔ มีขนาดเล็กกว่าในรัชกาลที่ ๓ เป็นทองทั้งองค์พระและฐาน หน้าตักกว้าง ๑๐ เซนติเมตร สูงถึงยอดรัสมี ๑๗ เซนติเมตร สูงถึงยอดฉัตร ๗๐ เซนติเมตร นอกจากนั้นพระองค์ยังได้โปรดเกล้าฯ ให้สร้าง พระชัยวัฒน์ทองเนาวโลหะองค์เล็ก เมื่อปี พ.ศ. ๒๓๙๖ เพื่ออัญเชิญไปในกระบวนเสด็จพระราชดำเนินประทับแรม นอกพระนคร และตั้ง |
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระชัยวัฒน์ พระชัยเนาวโลหะ
 |
 |
|
พระองค์ทรงสร้างพระชัยขึ้นอีกองค์หนึ่ง เอาแบบอย่างพระชัยในรัชกาลที่ ๔ มีขนาดเล็ก ใกล้เคียงกับ พระชัยในรัชกาลที่ ๑ และที่ ๒ คือ หน้าตัก ๘ นิ้ว สูงถึงยอด รัศมี ๒๘ เซนติเมตร สูงถึงยอดฉัตร ๘๔ เซนติเมตร สร้างเมื่อปี พ.ศ. ๒๔๑๒ โดยตั้งโรงพระราชพิธีที่หน้าพระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ในปี พ.ศ. ๒๔๓๖ (ร.ศ.๑๑๒) พระองค์ได้ทรงหล่อ พระชัยเนาวโลหะองค์หนึ่ง พร้อมด้วย พระชัยเนาวโลหะองค์เล็กอีก ๒๖ องค์ ที่วัดนิเวศธรรมประวัติ |
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
|
|
พระองค์ได้โปรดเกล้าฯ สร้างพระชัยวัฒน์ประจำรัชกาล เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๕๓ (ร.ศ.๑๒๙) มีขนาดหน้าตักกว้าง ๑๙ เซนติเมตร สูงถึงยอดรัศมี ๓๐ เซนติเมตร สูงถึงยอดฉัตร ๘๗ เซนติเมตร พระราชพิธีหล่อพระชัยวัฒน์ครั้งนี้ มีทั้งพิธี ทางศาสนาพุทธ และพิธีทางศาสนาพราหมณ์ พระชัยวัฒน์ประจำรัชกาลองค์นี้ มียันต์เช่นเดียวกับ พระชัยวัฒน์ประจำรัชกาลที่ ๔ และที่ ๕ ยันต์ดังกล่าว เป็นยันต์อริยสัจ |
พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว
|
|
พระองค์ได้โปรดเกล้า ฯ ให้สร้างพระชัยวัฒน์ประจำรัชกาล เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๖๘ ณ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม มีขนาดหน้าตัก ๑๗ เซนติเมตร (เท่ากำลังพระพุธ ซึ่งเป็นวันประสูติ) สูงถึงพระรัศมี ๒๗ เซนติเมตร สูงถึงยอดฉัตร ๘๒ เซนติเมตร จึงมีขนาดใกล้เคียงกับพระชัยวัฒน์ในรัชกาลที่ ๕ แต่องค์พระเป็นเงินแบบรัชกาลที่ ๑ พุทธลักษณะแบบผสม พระราชพิธีหล่อพระชัยวัฒน์ ครั้งนี้มีทั้งพิธีทางศาสนาพุทธ และพิธีทางศาสนาพราหมณ์ เสร็จแล้วได้อัญเชิญ พระพุทธปฏิมาชัยวัฒน์ประจำรัชกาล ที่ทรงหล่อใหม่ ไปประดิษฐานในพระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม |
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล
|
|
ในรัชสมัยของพระองค์ ไม่มีพระชัยวัฒน์ประจำรัชกาล อาจจะเป็นด้วยเวลาไม่ให้ เมื่อมีงานพระราชพิธีก็ใช้ พระชัยวัฒน์รัชกาลที่ ๕ แทน |
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช
|
|
เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย ประทับนั่งขัดสมาธิเพชร ภายใต้ฉัตร ๕ ชั้น หน้าตักกว้าง ๗ นิ้ว ความสูงยอดพระรัศมี ๙ นิ้ว ทรงพัดแฉก หล่อด้วยเงิน สร้างเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๐๖ ณ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม มีพระราชพิธี โดยย่อดังนี้ วันอังคารที่ ๒๙ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๐๖ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินเข้าสู่พระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงจุดธูปเทียนบูชาพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร และพระพุทธรูปฉลองพระองค์แล้ว ทรงจุดธูปเทียนมนัสการทรงศีล สมเด็จพระราชาคณะ และพระราชาคณะรวม ๑๐ รูป เจริญพระพุทธมนต์ พระราชครูวามเทพมุนี หัวหน้าพราหมณ์ถวายน้ำเทพมนต์ วันพุธที่ ๓๐ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๐๖ เสด็จพระราชดำเนินเข้าสู่พระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงประเคนผ้าไตรแด่พระสงฆ์ ทรงจุดเทียนทอง และถวายเทียนทองแด่สมเด็จพระสังฆราช ได้เวลาพระฤกษ์โหรลั่นฆ้องชัย สมเด็จพระสัฆราชจุดเทียนชัย ชาวประโคม ประโคมสังข์แตร บัณเฑาะว์และดุริยางค์ พระราชาคณะอีก ๒๙ รูปเจริญคาถาจุดเทียนชัย พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงจุดธูปเทียนเครื่องบูชาธรรมที่เตียง พระสงฆ์สวดภาณวาร |
วันพฤหัสบดีที่ ๓๑ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๐๖ เสด็จพระราชดำเนิน เข้าสู่อุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงศีล แล้วเสด็จพระราชดำเนินไปยังมณฑลพิธีหน้าพระอุโบสถ ได้เวลาพระฤกษ์ ๗ นาฬิกา ๑๒ นาที ถึง ๗ นาฬิกา ๒๒ นาที โหรลั่นฆ้องชัย ทรงเททองและเงิน หล่อพระพุทธปฏิมาประจำรัชกาล พระสงห์ ๓๐ รูป ในพระอุโบสถ มีสมเด็จพระสังฆราชเป็นประธานเจริญชัยมงคลคาถา ชาวประโคม ประโคมสังข์ แตร บัณเฑาะว์และดุริยางค์ ทหารปืนใหญ่ (จากกองพันทหารปืนใหญ่ที่ ๑ รักษา พระองค์ จำนวน ๑ กองร้อย โดยมี ร้อยโท ชูชาติ หิรัญรักษ์ เป็นผู้บังคับกองร้อย) ยิงปืนพระฤกษ์ มหาฤกษ์ มหาชัย มหาจักร มหาปราบยุค ๑๙ นัด พระครูวามเทพมุนี ถวายน้ำสังข์ที่พระพุทธปฏิมาชัยวัฒน์ ทรงประเคนภัตตาหาร พระสงฆ์ ๓๐ รูป รับพระราชทานฉัน สมเด็จพระราชาคณะดับเทียนชัย พระสงฆ์ทั้งนั้นเจริญคาถาดับเทียนชัย เจ้าพนักงานอัญเชิญพระพุทธปฏิมาชัยวัฒน์ที่หล่อใหม่ ไปประดิษฐานในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ตั้งบายศรีแก้ว ทอง เงิน พราหมณ์เบิกแว่นเวียนเทียนสมโภช เป็นเสร็จการพระราชพิธี
|
Update : 15/5/2554
|
|
