เมื่อเด็กหญิงเจริญเติบโตเข้าสู่วัยสาว จะเกิดการเปลี่ยนแปลงทั้งร่างกาย จิตใจและสังคม มีการพัฒนาของระบบเจริญพันธุ์ ทำให้เกิดการตกไข่และมีประจำเดือน สามารถตั้งครรภ์และมีบุตรได้ กระบวนการเจริญสู่วัยสาวที่เกิดขึ้นได้แก่ อาการคัดตึงเต้านมจากการกระตุ้นของฮอร์โมนที่สร้างจากรังไข่ อาการปวดท้องน้อยข้างเดียวจากการตกไข่ อาการปวดหน่วงขณะมีประจำเดือนอันเกิดจากมดลูกบีบตัว ในแต่ละรอบเดือนรังไข่จะสร้างฮอร์โมนเพศหญิงจำนวนมาก ฮอร์โมนเหล่านี้จะไปกระตุ้นอวัยวะของความเป็นหญิง เช่น เต้านม มดลูก ปีกมดลูกและอวัยวะในอุ้งเชิงกราน ในบางรายการกระตุ้นของฮอร์โมนเพศหญิงทำให้เกิดภาวะบางอย่าง เช่น เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ ซึ่งมักเกิดร่วมกับอาการปวดประจำเดือน ฮอร์โมนอาจกระตุ้นการเจริญของเนื้องอกในตัวมดลูกและเต้านม กระตุ้นเยื่อบุโพรงมดลูกให้หนาตัวขึ้นจนกลายเป็นมะเร็งได้ กระตุ้นให้เนื้องอกในมดลูกมีขนาดใหญ่ขึ้น หรือในบางรายที่เป็นมะเร็งเต้านมอาจกระตุ้นให้มะเร็งแพร่กระจายได้ สภาวะเหล่านี้จะลดน้อยลงหรือหายไปได้ถ้าปราศจากการกระตุ้นของฮอร์โมนเพศหญิง ในรายที่เป็นมะเร็งมดลูกหรือมะเร็งเต้านมต้องกำจัดแหล่งที่มาของฮอร์โมนเพศหญิงให้หมด ต้องผ่าตัดรังไข่ออกทั้งสองข้างหรือให้ยาต่อต้านฮอร์โมนเพศหญิง
   
ในหญิงโสด การทำงานของรังไข่จะเป็นไปตามรอบเดือนอย่างไม่หยุดยั้ง ดังนั้นหญิงโสดจึงมีความเสี่ยงที่จะเกิดภาวะต่าง ๆ จากฮอร์โมนเพศหญิงได้สูง เช่น เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ เยื่อบุโพรงมดลูกหนา เป็นถุงน้ำหรือก้อนที่เต้านม ติ่งเนื้อหรือเนื้องอกของตัวมดลูก ซึ่งภาวะเหล่านี้พบมากขึ้นตามอายุ ในหญิงโสดที่อายุมากกว่า 40 ปี ที่มารับการตรวจทางนรีเวชอาจตรวจพบเนื้องอกตัวมดลูกได้ถึงร้อยละ 30-50 ส่วนมะเร็งที่ร้ายแรงคือมะเร็งรังไข่และมะเร็งเต้านมพบในหญิงโสดมากกว่าหญิงที่เคยตั้งครรภ์คลอดบุตร  การที่รังไข่ทำงานไม่หยุดยั้ง มีการตกไข่ทุกเดือนทำให้มีการบาดเจ็บซ้ำซ้อนที่เปลือกของรังไข่และเชื่อว่าเป็นการกระตุ้นให้เกิดการเปลี่ยนแปลงที่เปลือกรังไข่จนกลายเป็นมะเร็งได้ การตั้งครรภ์และคลอดบุตรจะเป็นการให้รังไข่ได้พักจากการทำงาน เพราะระหว่างการตั้งครรภ์จะไม่มีการตกไข่ ไม่มีประจำเดือน  อาการเจ็บปวดจากภาวะเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ก็จะทุเลาลงจนหายไปในระหว่างตั้งครรภ์ เมื่อคลอดแล้วการให้นมบุตรเป็นเวลานาน ๆก็เป็นการทำให้รังไข่ได้พักจากการทำงานต่อ ส่วนใหญ่ผู้ที่เลี้ยงบุตรด้วยนมแม่อย่างเดียวเป็นเวลานานมักอยู่ในภาวะไม่มีประจำเดือนซึ่งถือเป็นการคุมกำเนิดโดยธรรมชาติ เพื่อให้แม่ได้พักมดลูกและลูกมีโอกาสได้รับการดูแลเต็มที่จนโตพอที่จะอยู่รอดได้เอง ภาวะเช่นนี้พบได้ปกติในสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมทั่วไป เช่น ลิงอุรังอุตังเลี้ยงลูกด้วยนมเป็นเวลาหลายปี ดังนั้นลูกตัวต่อไปจึงมีระยะห่างจากลูกตัวแรกหลายปี
        
นอกจากตั้งครรภ์และการเลี้ยงบุตรด้วยนมแม่อย่างเดียวเป็นเวลานาน (เหมือนลิง) แล้ว อาจทำให้รังไข่และมดลูกได้พักงานได้ด้วยการใช้ฮอร์โมนคุมกำเนิด การกินยาเม็ดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวมสามารถคุมกำเนิดโดยยับยั้งการตกไข่ ผู้ที่ใช้ยาฉีดคุมกำเนิดมักไม่มีประจำเดือนเนื่องจากรังไข่และมดลูกหยุดทำงาน ซึ่งมีผลดีต่อสุขภาพอย่างมาก เช่น ไม่มีอาการปวดท้องจากการตกไข่หรือรอบเดือน ไม่มีภาวะโลหิตจาง (เนื่องจากเลือดประจำเดือนออกน้อยหรือไม่มีประจำเดือน) ลดการเกิดเนื้องอกตัวมดลูกและถุงน้ำในเต้านม มะเร็งรังไข่ มะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูก ผลดีต่อสุขภาพเหล่านี้ขึ้นกับระยะเวลาการใช้ฮอร์โมนคุมกำเนิด ถ้าใช้เป็นระยะเวลาสั้น ๆ อาจไม่ได้รับผลดีเท่ากับการใช้ระยะเวลานาน ๆ
     
การให้รังไข่และมดลูกได้พักงานมีประโยชน์และส่งผลดีต่อสุขภาพ ทำให้ลดการเจ็บปวดอันเกิดจากรอบเดือนและยังลดความเสี่ยงของการเป็นเนื้องอกและมะเร็งในผู้หญิง โดยในธรรมชาติผู้หญิงที่แต่งงานและตั้งครรภ์คลอดบุตรและเลี้ยงบุตรด้วยนมแม่นาน ๆ เป็นการพักการทำงานของรังไข่และมดลูก การใช้ฮอร์โมนคุมกำเนิดเป็นเวลานานก็เป็นการพักการทำงานของรังไข่และมดลูกเช่นกัน ซึ่งส่งผลดีต่อสุขภาพของผู้หญิงนอกเหนือไปจากการป้องกันการตั้งครรภ์ได้อีกด้วย.

ผศ.นพ.สัญญา ภัทราชัย ภาควิชาสูติศาสตร์-นรีเวชวิทยา
คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล