วัดสามพระยา เขตพระนคร กรุงเทพฯ มีบทบาทในเรื่องการศึกษาสงฆ์เป็นอย่างยิ่ง แต่ก่อนเดิมนั้น เป็นสำนักปฏิบัติธรรมมาโดยลำดับ ตกมาถึงยุค เจ้าประคุณสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ฟื้น ชุตินธโร) เปลี่ยนจากสำนักปฏิบัติธรรมมาเป็นสำนักเรียนบาลีสนามหลวง

พระพรหมดิลก กรรมการมหาเถรสมาคม เจ้าคณะภาค 14 และเจ้าอาวาสวัดสามพระยา เล่าว่า เจ้าประคุณสมเด็จ จัดการเรียนการสอนตั้งโรงเรียนสอนการศึกษาภาษาบาลีของคณะสงฆ์ส่วนกลางขึ้น ที่วัดสามพระยา โดยอาราธนาพระสงฆ์ผู้มีความรู้ความสามารถ ทั้งในฝ่ายของฆราวาสไปร่วมกันสอนบาลี เปรียญธรรม 7-9 ประโยค ให้ภิกษุที่ใคร่ในการศึกษาทั้งหลาย และดำเนินการสอนเป็นมาโดยลำดับ

"ครั้นเมื่อเจ้าประคุณสมเด็จมรณภาพลง ในยุคของอาตมาได้เริ่มจัดการเรียนการสอนตามโครงการที่สมเด็จวางไว้แต่ต้น กระทั่งปัจจุบันการศึกษาภาษาบาลีที่วัดสามพระยานี้ ก็มีประโยค 9 ที่สอบผ่านตั้งแต่เริ่มเป็นเจ้าอาวาสประมาณ 30 รูปด้วยกัน"

ในระยะเวลา 15 ปี ที่ดำรงตำแหน่ง การจัดการเรียนการสอนของวัดสามพระยาในยุคปัจจุบัน มีพระภิกษุและสามเณรที่เข้ามาอยู่จำพรรษา สอบในสำนักเรียนวัดสามพระยา มีประมาณ 80 รูปในแต่ละปี และมีนักเรียนสอบได้เปรียญธรรม 9 ประโยคทุกปีเช่นเดียวกัน

เฉกเช่นปีนี้นักเรียนที่วัดสามพระยาทั้งภิกษุและสามเณรสอบได้เปรียญธรรม 9 ประโยค จำนวนถึง 3 รูปด้วยกัน ในจำนวน 3 รูป มีพระภิกษุ 2 รูป สามเณร 1 รูป

อีกทั้งการจัดการเรียนการสอนของวัด สามพระยา มิใช่จัดเฉพาะการเรียนการสอนให้กับภิกษุและสามเณรในวัดสามพระยาอย่างเดียว ยังเอื้อเฟื้อต่อพระภิกษุและสามเณรที่อยู่ในต่างจังหวัด ที่ไม่มีที่เรียนในกรุงเทพฯ ให้เข้ามาพักอยู่ที่วัดสามพระยา ที่ตึกพระสงฆ์

ตึกพระสงฆ์ที่สร้างขึ้นมาในสมัยจอมพล ป.พิบูลสงคราม ที่มีศรัทธาในพระพุทธศาสนาและมีศรัทธาในเจ้าประคุณสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ ได้ขออนุมัติงบประมาณจากรัฐบาล มาสร้างเป็นตึกพระสงฆ์

พระพรหมดิลก กล่าวว่า ในแต่ละปีจะมีพระภิกษุที่ได้รับการแต่งตั้งเป็นพระอุปัชฌาย์ มารับการอบรมอยู่ที่วัดสามพระยาจากทั่วประเทศไทยเป็นประจำทุกปี และในช่วงเปิดการเรียนการสอนนี้ จะให้ภิกษุและสามเณรที่เรียนเปรียญธรรม 7-8-9 ประโยค ได้มาอยู่ที่ตึกสงฆ์วัดสามพระยา

"จะมีนักเรียนต่างจังหวัดที่เข้ามาขอพักอาศัย ประมาณ 70 รูป มีพระภิกษุและสามเณรที่มาอยู่จำพรรษาทั้งในส่วนของวัดเอง และนอกวัดที่มารวมอยู่ 200 รูป และในการจัดการเรียนการสอนของสำนักเรียนวัดสามพระยานั้น เปิดการเรียนการสอนทุกประโยค ตั้งแต่ประโยคไวยากรณ์"

ส่วนของนักธรรมเปิดการเรียนการสอน ตั้งแต่นักธรรมชั้นตรี-โท-เอก รับภิกษุสามเณรที่เป็นมหาเปรียญ เข้ามาเรียนศึกษาที่วัดสามพระยาได้ เพราะฉะนั้นระบบในการเรียนที่วัดสามพระยา จะจัดอยู่ในสองระบบ คือ 1.ระบบที่ยังไม่ได้บาลีและนักธรรม และ 2.ระบบที่ได้บาลีและนักธรรม แต่ที่วัดสามพระยานี้จะไม่รับประโยคที่สูง เมื่อผู้มีประโยคที่สูงมาแล้วขอมาอยู่อาศัย ก็จะขอให้ท่านไปสอบยังสำนักเดิมของท่าน เพื่อให้เป็นเกียรติประวัติในสำนักเดิมของท่าน แต่ว่าให้พักอาศัยอยู่ที่วัดสามพระยาได้

พระภิกษุและสามเณรที่อยู่ที่วัดสามพระยาทั้งหมด ค่าใช้จ่ายไม่ว่าจะเป็นค่าน้ำ ค่าไฟ หนังสือตำราในการศึกษา หรือเรื่องทุนของการศึกษานั้น เป็นหน้าที่ของวัดที่จะช่วยอุปถัมภ์ท่านทั้งหลายเหล่านั้น แม้พระภิกษุและสามเณรในต่างจังหวัดที่มาศึกษาก็เช่นเดียวกัน ให้ความอุปถัมภ์เหมือนกันทั้งหมด คือ ไม่ต้องมีค่าน้ำค่าไฟ ทางวัดสามพระยาให้การอุปถัมภ์ เพียงแต่ว่าเมื่อสอบได้แล้ว จะไม่มีทุนให้เหมือนกับนักเรียนที่อยู่ในวัดสามพระยา

"จนถึงทุกวันนี้ วัดสามพระยา ยังคงยึด นโยบายตามแบบที่ท่านเจ้าประคุณสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ฟื้น) เคยปฏิบัติมา และใช้อยู่ในปัจจุบัน เช่นเรื่องการศึกษาบาลี เพิ่มความรู้ให้แก่ภิกษุสามเณรที่เข้ามาในสำนักเรียนวัดสาม พระยา" พระพรหมดิลก กล่าวทิ้งท้าย