เหรียญตราแผ่นดิน

คอลัมน์ พันธุ์แท้พระเครื่อง
โดย ราม วัชรประดิษฐ์

ก่อนที่สยามจะใช้ "ครุฑ" เป็นสัญลักษณ์หรือตราแผ่นดินนั้น รัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ใช้ "ตราอาร์ม" ผูก (ออกแบบ) โดยหม่อมเจ้าประวิช ชุมสาย ในปี พ.ศ.2416 เราจึงเรียกเหรียญที่มี "ตราแผ่นดิน" นี้ว่าตราอาร์มไปด้วย ซึ่งลวดลายต่างๆ ประกอบขึ้นและมีความหมายดังนี้

1.พระมหาพิชัยมงกุฎและฉัตรสองข้าง หมายถึง ราชาธิปไตย

2.จักรและตรี หมายถึง ราชวงศ์จักรี

3.ช้างสามเศียร หมายถึง สยามเหนือ สยามกลาง สยามใต้ รวมเป็นประเทศสยาม รูปช้างเผือกยืนแท่น หมายถึง ประเทศราชลาว กริชคดและกริชตรงไขว้กัน หมายถึงประเทศราชมลายู

4.ราชสีห์และคชสีห์เทิดฉัตรทั้งสองข้าง หมายถึง มหาดไทยฝ่ายพลเรือน และกลาโหมฝ่ายทหาร

5.พระสังวาลนพรัตนราชวราภรณ์ หมายถึง การนับถือพระพุทธศาสนาซึ่งพระมหากษัตริย์เป็นองค์อุปถัมภก

6.พระคาถา สัพ เพสัง สังฆ ภูตานัง สามัคคี วุฑฒิสาธิกา ซึ่งสมเด็จพระสังฆรา (สา) วัดราชประดิษฐ์ ทรงผูกขึ้น แปลได้ความว่า "ความพร้อมเพรียงของชนผู้เป็นหมู่ยังความเจริญให้สำเร็จ"

7.เครื่องราชูปโภค มีฉลองพระองค์ครุยอย่างพื้นม่าน เครื่องราชกกุธภัณฑ์ พระขรรค์ชัยศรี พัดวาลวีชนี ธารพระกร พระแส้ และฉลองพระบาท

มีการนำ "ตราแผ่นดิน" มาประดิษฐานบน "เหรียญกษาปณ์" โดยย่อเครื่องยศต่างๆ ลง เรียกกันว่า ตราแผ่นดินอย่างน้อย ใช้บนเหรียญราคาสลึงและเฟื้อง โดยตัดรูปราชสีห์ คชสีห์ พระสังวาล พระคาถา และเครื่องประดับออก

หลังจากที่สยามเสียดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง ได้แก่ หลวงพระบาง เวียงจันทน์ จำปาศักดิ์ ในปี พ.ศ.2446 และมณฑลบูรพาให้กับฝรั่งเศส ในปี พ.ศ. 2449 รวมทั้งเสียหัวเมืองมลายู 4 รัฐ ให้กับอังกฤษ ตราอาร์มแผ่นดินที่แสดงสัญลักษณ์ ถึงเมืองประเทศราชต่างๆ จึงถูกยกเลิกไป ส่วนเหรียญกษาปณ์ก็เปลี่ยนเป็น "ตราไอยราพต" ในปลายสมัยรัชกาลที่ 5 ซึ่งด้านหน้ามีพระบรมรูปของพระองค์

"ตราอาร์มแผ่นดิน" นี้ได้ถูกนำมาใช้บนเหรียญกษาปณ์ในสมัยรัชกาลที่ 9 อีกครั้งหนึ่ง มีรุ่นปี พ.ศ.2493 และรุ่นปี พ.ศ.2500 ใช้หมุนเวียนกันทั่วไป และในปี พ.ศ.2505 ก็มีการผลิตเหรียญกษาปณ์นิเกิลชนิดราคา 1 บาท ออกใช้โดยมีตราแผ่นดินปรากฏอยู่แต่บริเวณยอดพระมหามงกุฎไม่มีรัศมีครับผม