"แม่ซื้อ" ซึ่งเป็นแม่ในความเชื่อของคนสมัยก่อน ซึ่งเชื่อว่าเด็กทุกคนที่เกิดมาจะต้องมีแม่ซื้อ
ประจำวันเกิดคอยดูแล พิทักษ์รักษาไม่ให้เด็กเจ็บไข้ได้ป่วย

เชื่อกันมาแต่โบราณ ในยุคที่การแพทย์ไม่เจริญว่าเด็กทารกทุกคน ถือกำเนิดมาจากผีผู้เสกสรรปั้นแต่ง
ตุ๊กตาแห่งดวงวิญญาณแล้วจับส่งเข้าสู่ครรภ์ผู้หญิง ครั้นเมื่อได้ถือกำเนิดแล้ว ทารกนั้นมีหน้าตาน่ารักน่าเอ็นดู
ผีผู้ปั้น ก็เกิดความเสียดาย ขึ้นมาชิง เอากลับคืนไป ด้วยเหตุนี้คนโบราณจึงได้ทำอุบายหลอกผีไปตามความเชื่อ
เช่นตั้งชื้อให้น่าเกลียด พูดให้ตรงข้ามกันว่าเด็กนั้นน่าเกลียดน่าชัง(ดังที่ได้ยินบ่อยๆ คือเป็นตาซัง เป็นตาขี้เดียดแท้)
และจัดให้หญิงชราคนหนึ่ง นำเบี้ย ๓๒ เบี้ย มาเรียกซื้อเด็กจากผี เราเรียกหญิงผู้นี้ว่า "แม่ซื้อ"
เพื่อที่ว่า จะได้เป็น ผู้คุ้มครองทารกนี้ ให้รอดปลอดภัย ไปจนเติบใหญ่ เดิมผู้เขียน เคยได้ยินคุณย่าเล่าให้ฟังถึงผีแม่ซื้อ
แต่แล้ว ก็เลือนไปเพราะ ขณะนั้นยังเด็กนัก จดจำไม่ใคร่ได้ จำได้แต่ว่า แม่ซื้อเป็นผี





หม่อมเจ้าหญิง พูนพิศมัย ดิศกุล ได้กล่าวไว้ในหนังสือประเพณี พิธีไทยว่า "แม่ซื้อ คือคนที่ได้ รับซื้อเด็กนั้น มาจากผีแล้ว
ภายหลัง เข้าใจปะปน กันไปว่าแม่ซื้อคือผีนี่เอง" จึงเกิดสับสน แต่ต่อมาได้ค้นคว้า เจอภาพแม่ซื้อ ประจำวันทั้ง ๗
และท้าวเวสสุวัณหน้ามนุษย ์และหน้ายักษ์ ซึ่งคัดลอกมาจาก ฉบับสมุดข่อย โบราณ
ของสมเด็จ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรง ราชานุภาพ ก็เกิดความสนใจ ใคร่รู้ ต่อไปอีก จนได้รู้ว่า
นอกจากนี้ ยังมีผีรก ที่คอยมา รังควานเด็กทารก อีกด้วย

ผีรก ที่ว่าก็คือรกของทารกนั่นเอง เมื่อมีการตัดสายสะดือสายรกซึ่งนับเป็นส่วนของร่างกายออก
เขาถือว่ามีค่าเท่ากับ ตาย จึงกลายเป็นผีรกต้องเอารกไปฝังเสีย คนโบราณท่านว่า





ทารกที่มีอายุตั้งแต่แรกเกิด จนถึง ๑ เดือน เกิดมีอาการบิดตัวหลังร้อน นอนสะดุ้ง เดี๋ยวหัวเราะ เดี๋ยวร้องไห้
แสดงว่าโดนพิษ ผีแม่ซื้อหลอกหลอนหรือไม่ก็ผีรกมารังควาน ผู้เขียนสงสัยไปตามวิสัยว่า
แล้วทำไมผีแม่ซื้อ ไม่ดูแลเด็กมาหลอกเด็กทำไม คนโบราณได้หาทางป้องกันปัญหาไว้

เมื่อทารก คลอดได้ ๓ วัน พอดีกับ การทำพิธีทำขวัญวัน มีการจัด เครื่องบัตรพลี จัดสุรา ข้าวปลาอาหาร
ใส่กระทง อ่านโองการ สารเดชวิธีน้อย เป็นบทร่าย คาถาอัญเชิญ ผีแม่ซื้อให้ มากิน เครื่องสังเวย และอย่ามา หลอกหลอน รังควานเด็ก
เมื่อถึงพิธี ทำขวัญเดือน โกนผมไฟ และทำพิธี นำเด็กลงเปล ก็จะต้อง แขวนยันต์ ตรีนิสิงเห หรือยันต์ แม่ซื้อประจำ วันเกิด





ประทับด้านหลังด้วยยันต์ ท้าวเวสสุวัณหน้ายักษ์หากเป็นเจ้านายรูปท้าวเวสสุวัณ จึงใช้หน้ามนุษย์
ซึ่งข้อนี้ ไม่มีเหตุผล กำกับเอาไว้ว่า เหตุใดจึงต้อง ใช้ต่างกันสำหรับภาพยันต์ แม่ซื้อที่จะเขียนลงในผ้าขาวจะต้องเขียนด้วยยางมะเดื่อ
และต้องระบายสี ให้ถูกกับลักษณะ รูปร่างหน้าตาตามสีอาภรณ์ ซึ่งจะเป็นสีทอง ทั้งหมด และสีกาย ของแม่ซื้อ ประจำวัน ก็แตกต่างไป ดังนี้

วันอาทิตย์ ชื่อนางวิจิตร นาวรรณ กายเป็นสีแดง,
วันจันทร์ ชื่อนางวัณณ นงคราญ กายเป็นสีขาวนวล,
วันอังคาร ชื่อนางยักษ์ บริสุทธิ์ กายเป็นสีชมพู,
วันพุธ ชื่อนางสามลทัศ กายเป็นสีเขียว,
วันพฤหัสบดี ชื่อนางกาโลทุก กายเป็นสีเหลืองอ่อน,
วันศุกร์ ชื่อนางยักษ์นงเยาว์ กายเป็นสีฟ้าอ่อน,
วันเสาร์ ชื่อนางเอกาไลย กายเป็นสีดำ





ส่วนท้าว เวสสุวัณ ทั้งหน้ามนุษย์และหน้ายักษ์นั้น เครื่องทรงอาภรณ์เป็นสีทอง กายเป็นสีเขียว ท้าวเวสสุวัณนั้นคือผู้เป็นใหญ่ในพวกผี
พวกยักษ์ และรากษส รากษสนี้ก็คือพวกผีเสื้อน้ำ พวกนี้อาจจะเป็นญาติกันกับนางผีเสื้อสมุทรผู้กุมหัวใจพระอภัยมณีก็น่าจะเป็นได้
ส.พลายน้อย กล่าวไว้ ในหนังสือเกร็ด โบราณคดีประเพณีไทยว่า ในหนังสือมหาวงศ์ และจารึกกัลยาณี ชาวสุวรรณภูมิ ได้รับความเดือดร้อน
จากพวกผีเสื้อน้ำ ที่มาจับทารกไปกินเป็นอาหาร เมื่อพระเถระอย่างพระโสณและพระอุตตรผ่านมาก็ช่วยปราบผีเสื้อน้ำจนสำเร็จ
แต่จารึกไม่ได้กล่าวถึงท้าวเวสสุวัณและผีแม่ซื้อเลย อาจสรุปได้ว่าเพราะ ท้าวเธอเป็นหัวหน้า ก็ควรจะลงมารับผิดชอบ





ควบคุมความประพฤติ ลูกน้อง และเนื่องจากท้าวเธอใช้เด็กเป็นพาหนะ จึงต้องคอยดูแลเด็กด้วย
ผู้เขียนจนใจว่าเรื่องตำนานโบราณนี้จะหาผู้รู้มาเล่าให้ฟังก็ยากเต็มที
ค้นคว้าจากหนังสือมีน้อยเท่าที่ผู้แต่งหนังสือนั้นจะเขียนไว้ สงสัยอะไรก็ถามหนังสือนั้นไม่ได้ เลยสรุปเอาเข้าข้างตัวเอง
ว่าผีแม่ซื้อนั้นเดิมทีอาจจะเป็นพวกผีเสื้อน้ำที่มาคอยกินเด็กทารกใน ดินแดนสุวรรณภูมิก็เป็นได้ ก็สุดแต่จะคาดเดา กันไป
สรุปว่าแม่ซื้อนั้น มีทั้งที่เป็นคน และที่เป็นผี จุดประสงค์หลัก ที่ต้องแขวนยันต์ ผีแม่ซื้อประจำวัน ให้ตรงกับ
วันเกิดของทารกนั้น ก็เพื่ออัญเชิญให้มากินเครื่องเซ่นเครื่องสังเวยให้ถูกต้องตรงตามชื่อแม่ซื้อประจำวั
น เมื่อมารับแล้วให้ไปเสียที่อื่น





อย่าได้มารังควานให้ทารกนั้นต้องเจ็บไข้ได้ป่วย ส่วนเหตุที่แม่ซื้อที่เป็น คนนำเบี้ยมาซื้อทารก ก็เพื่อจะ บอกกล่าวให้ผีรู้ว่า
ต่อแต่นี้ เด็กจะอยู่ในความดูแลของคน ผีอย่าได้มายุ่งเกี่ยว

ปัจจุบันแม่ซื้อ กลายความสำคัญ ทางประเพณี ไปแล้ว เหตุเพราะโลก ผันแปรไปตาม เทคโนโลยี ความคิด ความเชื่อ ของคน ก็ผันแปร
ไปตามยุค วิทยาการ อาการเจ็บไข ้ได้ป่วยหรือ ล้มตายก็มีเหตุผล ทางการแพทย์มารองรับ ประเพณีพิธีการบวงสรวงต่อ
สิ่งศักดิ์สิทธิ์เพื่อการคุ้มครองป้องกันชีวิต จึงค่อยเลือนหาย ไปตามธรรมเนียม ของเวลา