|
 |
สารานุกรมไทยฉบับย่อ/125
๔๒๖๑. มะกล่ำ เป็นชื่อเรียกพันธุ์ไม้ อย่างน้อยสองชนิดคือ มะกล่ำต้น และมะกล่ำเผือก
มะกล่ำต้น เป็นไม้ต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่สูงถึง ๒๐ เมตร ลำต้นตรงเปลา เรือนยอดกลม เรือนใบค่อนข้างโปร่ง ใบเป็นใบประกอบสองชั้นเรียงสลับกัน รูปรีหรือรีแกมรูปไข่ ดอกเล็กเรียงชิดกันแน่น เป็นช่อยาวคล้ายหางกระรอก ออกตามง่ามใบและตอนปลาย ๆ กิ่ง แรกบานสีขาวใกล้จะโรยสีเหลืองอ่อน กลิ่นหอมอ่อนๆ ผลเป็นฝักบิด ๆ แก่จัดแตกเป็นสองซีก เมล็ดกลมแบนนูน ตรงกลาง ผิวแข็งเป็นมันสีแดง เนื้อไม้สีน้ำตาลแกมแดง ใช้ทำเสาก่อสร้างบ้านเรือน ใบเมล็ดเนื้อไม้และราก ใช้ทำยา
มะกล่ำตาไก่ ต่างกับพันธุ์แรกตรงที่ใบย่อย และก้านใบมีขนเป็นมัน เมล็ดเล็กกว่าพันธุ์แรก บางทีสีแดงครึ่งหนึ่ง สีดำครึ่งหนึ่ง
มะกล่ำเผือก เป็นไม้เถาเนื้ออ่อน เถายาว ๒ - ๕ เมตร ใบเป็นใบประกอบชั้นเดียวเรียงสลับกัน ใบย่อย ๕ - ๑๖ คู่ ดอกเล็กออกเป็นกระจุกบนด้านเดียวกันของก้านช่อดอก ดอกแรกบานสีม่วงอ่อน ใกล้โรยสีเหลืองแกมแดง ผลเป็นฝักแบนขอบขนาน โคนสอบเมล็ดรูปไข่ ๕ - ๑๓ เมล็ด ต่อฝัก สีน้ำตาลเข้ม หรือดำคล้ำ
มะกล่ำตาหนู ลักษณะคล้ายกันกับชนิดแรก ต่างกันที่ใบ ช่อหนึ่งมีใบย่อย ๘ - ๑๗ คู่ ฝักหนาขอบขนาน โคนตัด เมล็ดรูปรี ๆ ๓ - ๖ เมล็ดต่อฝัก ผิวแข็งสีแดงเป็นมัน มีจุดสีดำบนขั้วเมล็ด เมล็ดมีพิษ ๒๓/๑๔๖๐๙
๔๒๖๒. มะกอก เป็นไม้ยืนต้น ขนาดใหญ่ ผลัดใบในฤดูแล้ง เรือนยอดแผ่สาขากว้าง ลำต้นเปลากลมสูง ๓๐ - ๔๐ เมตร ใบประกอบเรียงสลับกัน มีใบย่อยรูปรีขอบขนาน ดอกเล็กสีขาว ออกเป็นช่อใหญ่ตามปลายกิ่ง ผลกลมรี ขนาด ๓ - ๔ ซม. สุกสีเหลือง เนื้อนุ่ม รสเปรี้ยว ๆ ฝาด ๆ กินได้ เมล็ดแข็ง
เนื้อไม้ค่อนข้างอ่อนสีขาว ใช้ในอุตสาหกรรมไม้ขีดไฟ และไม้ยาว ไม้ยัด
นอกจากนี้ยังมีพรรณไม้ที่เรียกกันว่า มะกอก ต่าง ๆ เช่น
มะกอกน้ำ หรือสารภีน้ำ เป็นไม้ต้นขนาดเล็ก สูง ๘ - ๑๒ เมตร ใบรีแคบ เรียงสลับกัน ดอกออกเป็นช่อเรียงตามง่ามใบ กลีบดอกสีขาว ผลรีขนาด ๑.๕ - ๒.๕ ซม. เมล็ดแข็ง ดองแล้วกินได้ รสเปรี้ยว
มะกอกดอน เป็นไม้ต้นขนาดกลางสูง ๑๕ - ๑๘ เมตร ลำต้นตรงเปลา ใบประกอบเรียงตรงข้ามกัน มีใบย่อย ๓ - ๔ คู่เรียงตรงข้ามกัน ดอกเล็กสีเหลืองแกมน้ำตาล ออกเป็นช่อสั้น ๆ ที่ปลายกิ่ง ผล กลมรี ผิวแข็ง ขนาด ๒.๕ x ๖ - ๙ ซม. เมล็ดแบน มีครีบตรงปลาย
มะกอกเกลื้อน เป็นไม้ต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ ลำต้นตรงเปลา ใบประกอบเรียงสลับกัน มีใบย่อย ๓ - ๔ คู่ เรียงตรงข้ามกัน ดอกสีขาวอมเหลือง ออกเป็นช่อเรียวตามง่ามใบ ตอนปลายกิ่ง ผลกลมรี ยาวราว ๔ ซม. สุกสีเหลืองอมเขียว รสคล้ายลูกกาน้า กินได้ เมล็ดแข็ง เนื้อไม้สีขาว ค่อนข้างแข็ง ใช้ในการก่อสร้าง ต้นสูง ๑.๕๐ ๓.๐๐ เมตร ๒๓/๑๔๖๑๑
๔๒๖๓. มะก่องข้าว เป็นไม้พุ่ม ใบเรียงสลับกันรูปไข่แกมรูปหัวใจ ดอกสีเหลืองออกเดี่ยว ๆ ตามง่ามใบ ตอนปลายกิ่ง ผลกลมแบน มีหลายแฉก ใช้ทำยาได้ ๒๓/๑๔๖๑๕
๔๒๖๔. มะกะโท (ดู ฟ้ารั่ว - ลำดับที่ ๔๐๘๗) ๒๓/๑๔๖๑๕
๔๒๖๕. มะกา เป็นไม้พุ่ม ต้นสูง ๒ - ๓ เมตร แตกกิ่งก้านมาก ใบเรียงสลับในระนาบเดียวกัน รูปรีแกมรูปไข่กลับ ดอกสีขาวเล็ก ออกเป็นกระจุกตามง่ามใบ ผลกลมแก่จัดสีดำ ใบใช้ทำยาได้ ๒๓/๑๔๖๑๕
๔๒๖๖. มะเกลือ เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ถึงขนาดใหญ่สูงถึง ๓๐ เมตร เรือนยอดเป็นพุ่มกลม ใบเดี่ยวเรียงสลับกัน รูปไข่หรือรูปไข่แกนขอบขนาน ใบแห้งออกสีดำ ดอกตัวผู้และตัวเมียอยู่ต่างต้นกัน ดอกตัวผู้สีส้มออกแสด ออกเป็นช่อสั้น ๆ ตามง่ามใบ ดอกตัวเมียสีขาว ออกเดี่ยวตามง่ามใบ ผลกลมเกลี้ยง
เนื้อไม้มะเกลือมีน้ำหนักมากที่สุดของไทย นิยมใช้ทำเครื่องเรือน ไม้ถือ เปลือกใช้ใส่น้ำตาลสดกันบูด ผลอ่อนใช้ย้อมผ้า และแห อวนให้เป็นสีดำ และใช้เป็นยาขับพยาธิได้ด้วย ๒๓/๑๔๖๑๕
๔๒๖๗. มะขวิด เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ ลำต้นมีหนามและตรง ใบเป็นใบประกอบแบบขนนก เรียงสลับกัน ใบย่อยเรียงตรงข้ามกัน รูปไข่กลับ ดอกออกเป็นช่อ มีดอกตัวผู้และดอกสมบูรณ์เพศอยู่ในช่อเดียวกัน กลีบดอกสีแดงหม่น ผลกลม เปลือกแข็งหยาบ ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง ๗ - ๑๐ ซม. ภายในมีเมล็ดจำนวนมาก ฝังอยู่ในเนื้อภายในผล เมื่อสุกเนื้อมีสีน้ำตาลอ่อน รสเปรี้ยวอมหวาน มีกลิ่นหอม บริโภคได้ ๒๓/๑๔๖๑๖
๔๒๖๘. มะขาม ๑ เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ สูง ๑๕ - ๒๕ เมตร เนื้อไม้แน่นละเอียดพอสมควร สีขาว แก่นมีน้อย ลำต้นมักเตี้ยไม่เปลา เรือนยอดมักแผ่กว้าง ใบเป็นแบบผสมออกสลับกัน ช่อดอกสั้นออกตามปลายกิ่ง กลีบดอกสีเหลืองมีเส้นแดงผ่าน ผลเป็นฝัก รูปทรงค่อนข้างแบนยาว ๕ - ๑๐ ซม. ผิวเมล็ดสีน้ำตาลแก่ มีเนื้อหนาเปียกชื้น สีน้ำตาลคล้ำ ๆ หุ้มทุกเมล็ด รสเนื้อหุ้มเมล็ดเปรี้ยวจัด ถึงหวานสนิท แล้วแต่พันธุ์
เนื้อไม้มะขาม นิยมใช้ทำเขียง สาก ลูกหีบน้ำมัน ฯลฯ ใบอ่อน ดอก และผล ใช้บริโภคเป็นอาหาร เป็นเครื่องปรุงอาหาร และมีสรรพคุณทางยา เมล็ดเป็นยาขับพยาธิ ๒๓/๑๔๖๑๗
๔๒๖๙. มะขาม ๒ อำเภอ ขึ้น จ.จันทบุรี ภูมิประเทศตอนเหนือ เป็นที่ป่าดอนมีเขามาก ตอนกลางและตอนใต้เป็นที่ราบ ทำการเพาะปลูกได้
อ.มะขาม เดิมเรียก อ.ท่าหลวง เปลี่ยนชื่อเป็น อ.มะขาม เมื่อปี พ.ศ.๒๔๖๐ ๒๓/๑๔๖๑๘
๔๒๗๐. มะขามเทศ เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ถึงขนาดใหญ่ ลำต้นและกิ่งมีหนามสั้น ๆ เป็นคู่ ๆ อยู่ห่าง ๆ กัน แตกกิ่งก้านสาขามาก ใบเป็นใบประกอบเรียงสลับกัน ช่อดอกแยกแขนงออกตามปลายกิ่ง ดอกเล็กสีขาว เรียงอัดกันแน่นเป็นกระจุกกลม ๆ ผลเป็นฝักสีเขียว ขดเป็นวง เมื่อแก่จัดเปลือกฝักแตกอ้าออก เนื้อหุ้มเมล็ดสีขาว แดงเรื่อ ๆ หรือสีแดง บริโภคได้
เปลือกมีน้ำฝาดสีเหลือง ใช้ย้อมผ้า หนัง แห อวน ใช้เป็นยาห้ามเลือด ชะล้างบาดแผล แก้ท้องร่วง เนื้อไม้ใช้ทำฟืน ๒๓/๑๔๖๑๘
๔๒๗๑. มะขามป้อม เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง สูง ๘ - ๒๐ เมตร เรือนยอดโปร่งมาก เพราะมีใบละเอียดเล็ก เนื้อไม้สีแดงอมน้ำตาล ใบแบบใบผสม มีใบย่อยมาก รูปใบคล้ายใบมะขาม แต่เล็กกว่ามาก ดอกสีขาวนวล ช่อดอกเป็นก้านสั้น ๆ ตามง่ามใบ สีขาวอมเหลือง ดอกตัวผู้และดอกตัวเมีย แยกกันอยู่คนละดอก ผลกลมมีเนื้อหนา สีขาวเหลืองซีด ๆ ขนาด ๑.๕ - ๒.๕ ซม. เนื้อบริโภคได้ รสเปรี้ยวอมฝาด ขม หวาน มีสรรพคุณใช้เป็นยา ลำต้นใช้ทำเสาเรือนเล็ก ๆ ด้ามเครื่องมือ เปลือก และใบให้สีน้ำตาล แกมเหลือง ใช้ย้อมผ้า ๒๓ / ๑๔๖๑๙
๔๒๗๒. มะเขือ เป็นไม้ล้มลุก พุ่มเตี้ย ๆ สูง ๐.๗๕ - ๑.๒๐ เมตร มีหนามห่าง ๆ ใบออกสลับกัน รูปไข่กว้าง ๆ ดอกออกเดี่ยวบนช่อสั้น ๆ ออกตรงข้ามกับก้านใบ สีกลีบดอกต่าง ๆ เช่น ขาว ขาวอมม่วง ม่วง เหลือง ฯลฯ ผลโดยปรกติไม่มีขน มีเมล็ดมาก รูปทรงลักษณะแตกต่างกันตามพันธุ์
มะเขือ เป็นพืชเศรษฐกิจที่สำคัญของโลก ปลูกมากในยุโรป และอเมริกา เพื่อใช้บริโภค และใช้เป็นวัตถุดิบ ในอุตสาหกรรมเครื่องกระป๋อง ๒๓/๑๔๖๒๐
๔๒๗๓. มะคังแดงหรือมะคังป่า เป็นไม้ต้นขนาดกลางสูง ๕ - ๑๐ เมตร เปลือก กิ่ง และลำต้นสีแดงสดุดตา กิ่งมีหนาม ใบออกทางปลายกิ่งรูปไข่
กลีบดอกแยกเพศกับรูปดอกเป็นหลอด ผลกลมโตเส้นผ่าศูนย์กลาง ๓ - ๔ ซม. ๒๓/๑๔๖๒๑
๔๒๗๔. มะค่า เป็นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่มักแตกกิ่งต่ำ อาจสูงถึง ๓๐ เมตร เรือนยอดแผ่กว้าง ใบเป็นช่อเรียงสลับกัน ดอกออกเป็นช่อโปร่งที่ปลายยอด กลีบดอกสีชมพูอมแดงหรือสีชมพู ผลเป็นฝักแบนหนา เมล็ดแก่สีดำแข็งมาก
เนื้อไม้แข็งแรงทนทานใช้ในการก่อสร้าง เช่น ทำเสา หมอนรองรางรถไฟ ทำตัวถึงรถบรรทุก ทำเครื่องมือกสิกรรม ปุ่ม ซึ่งเรียกว่า ปุ่มมะค่า มีลวดลายสวยงาม และราคาสูงใช้ทำเครื่องเรือนชั้นดี เปลือกมีน้ำฝาดใช้ฟ่อกหนัง เมล็ดในฝักอ่อนใช้บริโภคได้ ๒๓/๑๔๖๒๒
๔๒๗๕. มะค่าแต้ เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางสูงราว ๑๕ เมตร เรือนยอดปลายตัด แผ่กว้างใบเป็นใบผสมเรียงสลับกัน ช่อดอกยาว ๑๐ - ๒๕ ซม. กลีบดอกสีแดงอมเหลือง ผลเป็นฝักแบนส่วนมากรูปไข่มีหนานแหลมสั้นห่าง ๆ เมล็ดกลมแบน ๒๓/ ๑๔๖๒๓
๔๒๗๖. มะค่าโมง เป็นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่สูงถึง ๓๐ เมตร เรือนยอดบนแผ่กว้างใบเป็นใบผสมเรียงสลับกัน ช่อดอกยาว ๕ - ๑๕ ซม. กลีบดอกสีชมพูรูปขอบขนาน ผลเป็นฝักแข็งหนา เมล็ดค่อนข้างกลมแก่สีดำแข็ง
มะค่าโมงใช้ในการก่อสร้างที่ถาวรปุ่มมะค่าใช้ทำเครื่องเรือนราคาแพง เมล็ดอ่อนกินได้คล้ายเมล็ดอ่อนของบัว เมล็ดแก่ใช้เป็นยาถ่ายพยาธิ และรักษาโรคผิวหนัง ๒๓/๑๔๖๒๕
๔๒๗๗. มะงั่ว เป็นไม้พุ่มขนาดกลางหรือไม้ยืนต้นขนาดเล็ก สูง ๓ - ๕ เมตร มีกิ่งมากที่ง่ามใบมีหนามแหลม ใบรูปโค้งยาวรี หรือรูปไข่ กลีบช่อดอกสั้นออกตามง่ามใบ กลีบดอกสีขาวปนชมพูหรือปนม่วงอ่อน กลิ่นหอม ผลรูปกลมยาว ผิวเปลือกหยาบหนาเนื้อภายในเปรี้ยว มะงั่วเป็นพันธุ์ไม้สกุลส้ม ๒๓/๑๔๖๒๗
๔๒๗๘. มะซาง เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง อาจสูงถึง ๒๐ เมตร ลำต้นตรงเปลา พุ่มเรือนยอดทึบ ใบเป็นใบเดี่ยวเรียงเวียนสลับกันเป็นกลุ่มตอนปลายกิ่ง รูปไข่ กลีบดอกออกเป็นกระจุกตามง่ามใบ ตอนปลายกิ่งสีขาว กลิ่นหอมเล็กน้อย ผลรูปรีหรือรูปไข่สีน้ำตาลเข้มผิวเป็นมัน เนื้อไม้ใช้ทำเครื่องตบแต่งบ้าน ทำเรือ ผลสุก รสหวานกินได้ ๒๓/๑๔๖๒๗
๔๒๗๙. มะซ่าน เป็นไม้ยืนต้น ขนาดเล็กถึงขนาดกลางสูง ๔ - ๑๕ เมตร ลำต้นคดงอ เรือนยอดเป็นพุ่มกลม เนื้อไม้สีแดงอมน้ำตาลใบเดี่ยวเรียงสลับกันรูปไข่ กลีบดอกสีเหลืองสด ออกเดี่ยวไม่เกินสองดอก ออกตามปลายกิ่งหลังจากผลัดใบแล้ว กลีบดอกสีเหลือง ผลแก่สีเหลืองอมส้ม ๒๓/๑๔๖๒๙
เนื้อไม้ใช้ทำแจว พาย ทำพานท้ายและรางปืน ผลกินได้เปลือกและผลใช้ทำยา
๔๒๘๐. มะดัน เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางสูง ๖ - ๑๐ เมตร ใบเดี่ยวออกตรงข้ามกัน รูปขอบขนาน ดอกออกตามง่ามใบเป็นดอกตัวผู้และดอกสมบูรณ์เพศอยู่เป็นกลุ่ม กลีบดอกสีเหลือง ผลสดสีเขียวอมน้ำ เมล็ดโค้งมีเนื้อเยื่อหุ้ม
ผลมะดันเป็นรสเปรี้ยว นำมาประกอบอาหาร หรือทำเป็นผลไม้ดองหรือแช่อิ่มทั้งผล และกิ่งอ่อนที่เรียกว่า รกมะดัน มีสรรพคุณเป็นยาล้างเสมหะ แก้ระดูสตรี และขับฟอกโลหิต ๒๓/๑๔๖๓๐
๔๒๘๑. มะดัหวีหรือมะเดหวี เป็นชื่อตำแหน่งมเหสีหรือสองของกษัตริย์ชวา มะดีหวี ใช้เรียกในเรื่องดาหลัง ส่วนมะเดหวีใช้เรียกในเรื่องอิเหนา ถ้าเป็นไทยจะตรงกับคำว่า ราชเทวี ตำแหน่งมเหสีทั้งหมดของชวามีอยู่ห้าตำแหน่ง ตำแหน่งแรกคือ ประไหมสหรี
มะเดหวีจะทำหน้าที่ดูแลพระโอรส และพระธิดาของกษัตริย์อย่างใกล้ชิด และว่าราชการฝ่ายในเกือบทุกอย่างแทนประไหมสุหรี ๒๓/๑๔๖๓๐
๔๒๘๒. มะดุก เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางสูง ๒๐ - ๓๐ เมตร ใบเป็นใบเดี่ยวเรียงสลับกัน รูปขอบขนานแถบรี ดอกออกเป็นช่อสั้น ๆ ตามง่ามใบมีขนาดเล็ก กลีบดอกสีเหลืองอ่อน ผลสดกลมโตเส้นผ่าศูนย์กลาง ๒.๕ - ๔ ซม. สุกกินได้รสหวานปะแล่ม ๆ เมล็ดเปลือกแข็ง ขรุขระ
เนื้อไม้สีขาวใช้ทำครก สาก กระเดื่อง รากกินแก้พิษฝีภายใจ ประดง น้ำเหลืองเสีย แก้โรคผิวหนัง ๒๓/๑๔๖๓๑
๔๒๘๓. มะเดื่อ เป็นไม้ยืนต้นหรือไม้พุ่ม บางทีพบเป็นไม้เลื้อย เนื้อแข็งมียางขาวมีหูใบเป็นคู่แยกจากกันเป็นอิสระ ดอกขนาดเล็กฝังอยู่ในฐานะรองดอก ออกตามง่ามใบหรือลำต้น เป็นคู่ เดี่ยวหรือเป็นกลุ่ม ผลเกิดจากดอกเพศเมียมีเนื้อขาว เมล็กแข็ง ในประเทศไทยมีมะเดื่ออยู่หลายชนิดคือ
มะเดื่อขน เป็นไม้พุ่มขนาดเล็กสูง ๒ เมตร ใบเดี่ยว ออกเรียงสลับกันรูปขอบขนานหรือเป็นรูปหัวใจ ผลกลมออกเป็นคู่ตามง่ามใบ มีขนแข็งปกคลุมทั่วไป ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางราว ๑ ซม.
มะเดื่อปล้อง เป็นไม้พุ่มกิ่งไม้ยืนต้น สูงถึง ๑๕ เมตร ส่วนต่าง ๆ มีขนสั้น ค่อนข้างแข็งสีขาวหรือสีน้ำตาลอ่อนปกคลุมทั่วไป ใบเดี่ยวออกตรงข้ามกันรูปรีแกมขอบขนานหรือแกมรูปไข่ ผลออกเป็นกลุ่มตามลำต้นหรือตามง่ามกิ่งใหญ่ที่ไม่มีใบ เมื่อแก่สีเหลือง
มะเดื่ออุทุมพร เป็นไม้ยืนต้นสูงถึง ๒๐ เมตร ที่โคนมีพูพอนขนาดใหญ่ กิ่งและผลอ่อนมีขนละเอียดสีขาวปกคลุม เมื่อแก่เกลี้ยง ใบเดี่ยวออกเรียงเวียนสลับกัน มีรูปร่างหลายแบบตั้งแต่รูปรีถึงรูปไข่ กลีบผลออกเป็นกลุ่มตามลำต้นและกิ่งใหญ่ที่ไม่มีใบ เมื่อสุกสีแดงสด ผลอ่อนใช้เป็นผักสด เนื้อไม้ใช้ทำบัณเฑาะว์ ๒๓/๑๔๖๓๑
๔๒๘๔. มะเดื่อดิน เป็นไม้เถามียางขาวมีเนื้อไม้แข็ง ตามลำต้นอ่อนมีขนละเอียด ใบหนาออกตรงข้ามกันเป็นคู่ ๆ รูปใบโค้งรี ช่อดอกสั้นออกที่ง่ามใบและปลาย ๆ กิ่ง ดอกมีลักษณะเป็นรูปหลอด กลีบดอกเรียงแคบสีขาว กลิ่นหอม ผลเป็นฝักเรียงยาว ๑๕ - ๒๐ ซม. ออกเป็นคู่ เมล็ดมีมากรูปแบนยาวมีขนละเอียดคล้ายไหมยาว ๓ - ๔ ซม. ติดเป็นกระจุกที่ขั้ว ๒๓/ ๑๔๖๓๔
๔๒๘๕. มะตาด เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางสูง ๑๐ - ๑๕ เมตร ใบใหญ่บางรูปไข่ กลีบมักออกตามปลายกิ่ง ดอกออกเดี่ยว ๆ ตามง่ามใบทางปลายกิ่ง มีกลิ่นหอมเล็กน้อย กลีบดอกบางสีขาว ผลกลมเส้นผ่าศูนย์กลาง ๑๐ - ๑๒ ซม. ผิวสีเขียวอมเหลือง กินได้ รสเปรี้ยวเล็กน้อย ๒๓/๑๔๖๓๕
๔๒๘๖. มะตูม เป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็กถึงขนาดกลางสูง ๘ - ๑๕ เมตร กิ่งมีหนามแหลมใบผสมเรียงสลับกัน ดอกสีขาวหอมอ่อนออกเป็นช่อเล็ก ๆ ตามปลายกิ่ง ผลรูปสรีแกมรูปไข่ ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง ๕ - ๑๒.๕ ซม. เปลือกแข็ง ผิวเกลี้ยงแก่จัดสีน้ำตาลแกมเหลือง เนื้อในนุ่มมีเมล็ดมาก เมล็ดอ่อนมีน้ำเมือกเหนียวหุ้มเนื้อในผลกินได้ เมือกหุ้มเมล็ดอ่อนใช้แทนกาวได้ใบกินได้และนิยมใช้ในพิธีมงคล ผลใช้ทำยา ๒๓/๑๔๖๓๖
๔๒๘๗. มะเทิ่ง - นาย เป็นชื่อตัวละครตัวหนึ่งในเรื่องราชาธิราช ตอนพระยาน้อยชมตลาด มะเทิ่งมีภริยารุ่นอายุ ๑๖ ปี ชื่อเม้ยเจิง ต้นฉบับเดิมใช้ชื่อว่า เม้ยมะนิก สองสามีภริยามีอาชีพขายแป้ง และน้ำมันกอมในตลาดเมืองตะเกิง อยู่มาวันหนึ่งพระเจ้าราชาธิราช (ก่อนขึ้นครองราชย์เรียกว่า พระยาน้อย) ได้เสด็จไปนมัสการพระบรมธาตุนอกเมืองตะเกิง ได้พบนางเม้ยมะนิกนั่งขายของอยู่ พระยาน้อยมีครามพอใจนางเป็นอันมาก จึงเอาตัวนางไปเลี้ยงดูเป็นสนมเอก และเมื่อขึ้นครองราชย์แล้วก็แต่งตั้งให้เป็นมเหสีฝ่ายซ้าย ๒๓/๑๔๖๓๗
๔๒๘๘. มะนาว เป็นไม้พุ่มสูง ๐.๕ - ๓.๕ เมตร ตามลำต้นมีหนามแหลมใบเป็นใบประกอบ เนื้อใบหนาเป็นมันมีต่อมน้ำมันอยู่ทั่วไป ดอกสีขาวมีกลิ่นหอม ผลกลมผิวบางเรียบเป็นมัน เมื่ออ่อนสีเขียว เมื่อสุกสีเหลือง
มะนาวมีวิตามินซีสูงใช้ประกอบอาหารและเครื่องดื่ม ใช้บริโภคแก้เลือดออกตามไรฟันป้องกันการเป็นหวัดปรุงเป็นยากัดเสมหะ แก้ไอเจ็บคอ ใบต้นเป็นยาฟอกโลหิตระดู เมล็ดคั่วให้เหลืองผสมเป็นยาขับเสมหะ แก้โรคซางของเด็ก รากใช้เป็นยาถอนพิษ ไข้ช้ำ น้ำมันหอมระเหยจากดอกใช้แต่งกลิ่นยา น้ำหอมเครื่องสำอาง ส่วนน้ำมันหอมระเหยจากผิวใช้แต่งกลิ่นเป็นยาขับลมในกระเพาะ และเป็นยากระตุ้น ๒๓/๑๔๖๓๘
๔๒๘๙. มะนาวเทศ เป็นไม้พุ่มกึ่งไม้ยืนต้นขนาดเล็กสูง ๒ - ๕ เมตร ลำต้นและกิ่งก้านมีหนามแหลมทั่วไป ลำต้นแตกกิ่งก้านมาก ใบออกสลับกัน ใบประกอบแบบขนนกชั้นเดี่ยว ออกเป็นช่อเดี่ยวกลุ่มละหนึ่งช่อใบ ตามแผ่นใบมีต่อมน้ำมันกระจายทั่วไปก็เหมือนใบส้ม ดอกออกเป็นดอกเดี่ยว หรือสองสามดอกที่โคนก้านช่อใบสีขาวอมเขียว กลิ่นหอมเย็นผลสดสีเขียวยาวรี เมื่อสุกค่อนข้างกลม เส้นผ่าศูนย์กลาง ๑๒ - ๑๔ มม. มีต่อมน้ำมันทั่วไป เมื่อสุกสีแดงคล้ำเนื้อในเป็นยางรสหวานเจือเผ็ดกินได้
มะนาวเทศนิยมใช้เป็นไม้ประดับ ๒๓/๑๔๖๓๙
๔๒๙๐. มะปราง เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่สูง ๑๕ - ๒๕ เมตร ใบออกตรงข้ามกันเป็นรูปโค้งเรียวแบบปลายหอก ช่อดอกใหญ่ออกที่ง่ามใบและปลายกิ่ง ดอกเล็กผมกลมยาวเปลือกบางเกลี้ยงเวลาสุกสีเหลืองส้ม เนิ้อภายในหนาชุ่มน้ำสีเหลืองส้มรสเปรี้ยวถึงหวานสนิทแล้วแต่พันธุ์
ผลมะปรางนิยมบริโภคเป็นผลไม้มาแต่สมัยโบราณ ๒๓/๑๔๖๔๐
๔๒๙๑. มะปริง เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่สูง ๑๕ - ๒๕ เมตร ลักษณะทั่วไป เช่นเดียวกับมะปราง แตกต่างกันที่ใบเล็กกว่าช่อดอกสั้นกว่า และผลมีขนาดย่อมกว่า ๒๓/๑๔๖๔๐
๔๒๙๒. มะฝอ เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่สูง ๑๐ - ๑๕ เมตร ใบคล้ายใบโพธิออกตรงกันข้ามกันตามปลายกิ่ง ดอกแยกเพศแต่อยู่ต้นเดียวกัน ผลกลม เปลือกหนาแข็งกินได้ ๒๓/ ๑๔๖๔๑
๔๒๙๓. มะพร้าว - ต้น ต้นสูง ๑๐ - ๑๒ เมตร ลำต้นสีน้ำตาล มีรอบวงเป็นแผลโดยรอบ เกิดจากก้านใบแก่ที่หลุดร่วงไป ลำต้นมักโค้งเอียง ไม่แตกกิ่งก้านโคนต้นจะมีรากย่อย ๆ อยู่เป็นอันมาก ใบยาวแผ่กระจายอยู่ที่ปลายลำต้น ประกอบด้วย ใบย่อยรูปเอนขนานปลายใบแหลมยาวเนื้อใบเหนียวเป็นมัน ดอกออกเป็นช่อใหญ่ใกล้ยอดสีขาว หรือเหลืองอ่อนประกอบด้วยดอกตัวผู้เป็นจำนวนมากที่ปลายช่อ ที่โคนช่อเป็นดอกตัวเมียที่มีขนาดใหญ่กว่าดอกตัวผู้ ผลมีเปลือกนอกหนาผิวเป็นมันภายใจมีเส้นใย เมล็ดใหญ่เปลือกแข็งเรียกว่า กะลา ภายในกลางมีเนื้อสีขาวหนา ๑ - ๒ ซม. ติดกับกะลา ตรงกลางมีน้ำขัง
ช่อดอกของมะพร้าวที่เรียกว่า จั่น เมื่อมัดรวมกันเอามีดคม ๆ ปาด จะมีน้ำไหลหยดออกมาเรียกว่า น้ำตาลสด เมื่อนำมาเคี่ยวให้งวดเรียกน้ำตาลมะพร้าว ใช้ปรุงอาหารได้เมื่อนำไปหมักบูดเป็นเมรัยเรียกว่า น้ำตาลเมา ผลอ่อนเรียกว่า มะพร้าวอ่อน บริโภคน้ำและนำไปทำน้ำส้มได้ เมื่อทิ้งไว้จนเนื้อแก่แข็งหนาเรียกว่า มะพร้าวห้าว น้ำมะพร้าวห้าวใช้ดองผักเป็นอาหาร และแช่เครื่องมือที่ขึ้นสนิมให้สนิมออกได้ เนื้อมะพร้าวห้าวนำมาขูดคั้นได้น้ำกะทิ ใช้ประกอบอาหารน้ำมันที่ได้จากเนื้อมะพร้าวเรียกว่า น้ำมันมะพร้าว ใช้ตามตะเกียงทอดอาหาร และทำเป็นเนยเทียนได้ เส้นใยจากเปลือกหุ้มผลหรือที่โคนก้านใบเหนียวใช้ทำเชือก พรมเช็ดเท้า เบาะ ก้านใบย่อยใช้ทำไม้กวาด ใบสดใช้ห่อขนม สานทำของเล่นเด็ก กะลามะพร้าวใช้ทำทะนาน กระจ่า กะโหลก แกะสลัก ใช้เป็นเชื้อเพลิงให้ความร้อนสูง เมื่อเผาให้เป็นถ่านใช้ฟอกสี ดูดซับและดูดพิษได้น้ำมะพร้าวอ่อนใช้ดื่มแก้อ่อนเพลีย ๒๓/๑๔๖๔๒
๔๒๙๔. มะพลับ เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางใบรูปขอบขนาน ดอกออกเป็นช่อดอกตัวผู้และดอกตัวเมียอยู่ต่างต้นกัน ผลกลมมีขนในตอนแรกต่อไปเกลี้ยง ผลสุกมีรสฝาด ๆ หวาน ๆ กินได้ ผลอ่อนให้สีน้ำตาลใช้ย้อมผ้า แห อวน เปลือกลำต้นรสฝาดใช้สมานแผลกินแก้ท้องร่วง มีหลายชนิดด้วยกัน คือมะพลับดง มะพลับเจ้าคุณ มะพลับเล็ก มะพลับทอง มะพลับไข่นก มะพลับขน มะพลับเล็บนาง ๒๓/๑๔๖๔๓
๔๒๙๕. มะพูด เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ตามลำต้นมียางขาว เมื่อถูกอากาศเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาล ใบเดี่ยวรูปขอบขนานเป็นรูปไข่ ออกตรงข้ามเป็นคู่ ๆ ดอกสีขาวเหลืองออกตามง่ามใบ กลิ่นออกเปรี้ยว ใบดอกสมบูรณ์เพศ ผลกลมเกลี้ยงปลายผลมียอดเกสรตัวเมียติดอยู่ เปลือกผลมียางสีเหลือง เมล็ดสีน้ำตาลมีเนื้อเยื่อหุ้มเมื่อสุกสีเหลือง หรือสีส้มแดง และนุ่ม รสเปรี้ยว ๆ หวาน ๆ กินได้ ทำเป็นผลไม้กวน เปลือกมีรสฝาดใช้ชำระบาดแผล ย้อมเสื้อ เมล็ดบดผสมน้ำส้มหรือเกลือใช้ทาแก้บวม ๒๓/๑๔๖๔๖
๔๒๙๖. มะแพน เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ สูงราว ๒๐ เมตร ใบเป็นใบประกอบ ดอกออกเป็นช่อกระจายตามง่ามใบและปลายกิ่งสีเหลืองหรือขาว ผลค่อนข้างกลม เนื้อนุ่ม เมล็ดแข็ง เมื่อสุกมีสีน้ำตาลดำ รสเปรี้ยว ๆ หวาน ๆ
เนื้อไม้ใช้ทำเสา กระดาน เครื่องตกแต่งบ้าน เครื่องมือกสิกรรม และกรอบประตู หน้าต่าง ผลกินได้ รากใช้เป็นยาถอนพิษและแก้ไข้ มะแพนเป็นไม้หวงห้ามประเภท ก. ๒๓/๑๔๖๔๖
๔๒๙๗. มะเฟือง ๑ เป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็ก แตกกิ่งก้านสาขามากใบประกอบเรียงเวียนสลับรอบกิ่ง ดอกเล็กออกเป็นช่อกระจายสีขาวม่วงแดงอ่อน ๆ ผลรูปรีมีร่องลึกทำให้เกิดสันห้าสัน จากโคนไปยังปลายผล ผิวเรียบเป็นมัน เปลือกบางเมื่ออ่อนสีเขียวที่สันเป็นสีเหลืองปนชมพู เมื่อสุกสีเหลืองเข้มเนื้อนุ่มและฉ่ำน้ำ กินได้ ทำเป็นผลไม้กวน แช่อิ่มหรือดอง น้ำคั้นจากผลมะเฟืองผสมในเครื่องดื่มจะทำให้กลิ่นหอมชวนดื่ม และยังเป็นยาขับเสมหะขับปัสสาวะ แก้นิ่ว แก้บิด เลือดออกตามไรฟันลดอาการอักเสบ แก้อาเจียนเป็นเลือด ใช้ขัดผิวโลหะและกัดคราบสนิมบนผ้าได้ ใบและรากดับพิษร้อน แก้ไข ใบและผลทำยาต้มทำให้หยุดอาเจียนได้ ดอกทำยาขับพยาธิ ๒๓/๑๔๖๔๗
๔๒๙๘. มะเฟือง ๒ - เต่า (ดูเต่า - ลำดับที่ ๒๓๓๑) ๒๓/๑๔๖๔๘
๔๒๙๙. มะไฟ เป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็กถึงขนาดกลางสูงถึง ๑๕ เมตร ใบเรียงสลับเวียนกันเป็นกระจุกอยู่ตามปลายกิ่ง ดอกออกเป็นช่อยาว ๆ ตามง่ามใบล่าง ๆ หรือตามลำต้น ดอกสีชมพู่อมเหลืองมีกลิ่นหอมเล็กน้อย ผลรูปรีกว้างหรือค่อนข้างกลมห้อยเป็นสายตามกิ่งหรือตามลำต้น สีครีมหรือเหลืองอมส้ม เปลือกผลเหนียวแก่จัดจะแยกออกจากกันเป็นสามเสียง ล้อมรอบด้วยเนื้อสีครีมขุ่นหรือสีม่วงจาง ๆ ระหว่างเม็ดมีเยื่อบางสีขาวคั่นอยู่ รสอมเปรี้ยวอมหวาน ผลแก่กินได้
เนื้อไม้มีค่าทางเศรษฐกิจใช้ทำเครื่องมือเครื่องใช้ต่าง ๆ ภายในบ้านเช่น ทำเครื่องเรือน ๒๓/๑๔๖๔๘
๔๓๐๐. มะม่วง เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ ทุกส่วนมียางกิ่งก้านแยกสาขาเรือนยอดเป็นพุ่มทับกลมกว้างใบเดี่ยวรูปขอบขนานแคบ ๆ หรือรูปหอก ออกดอกเป็นช่อใหญ่ ๆ ตามปลายกิ่งสีเหลืองนวลหรือขาว กลิ่นหอมช่อดอกมีทั้งดอกตัวผู้และดอกสมบูรณ์เพศ ผลเมื่อยังไม่สุกสีเขียว เมื่อสุกเต็มที่เปลี่ยนเป็นสีได้ตั้งแต่ เหลืองอมเขียว เหลือง ส้ม หรือแดง ผลดิบมีรสเปรี้ยว แก่จัดมีรสค่อนข้างมันแล้วแต่พันธุ เมล็ดเปลือกแข็งมีเนื้อหุ้ม และเป็นเส้นใยมาก
ส่วนต่าง ๆ ของมะม่วงยังมีสรรพคุณเป็นสมุนไพร เช่น เปลือก ผลดิบเป็นยาคุมธาตุ เหลือกและเนื้อในเมล็ดกินแก้ท้องร่วง แก้บิด แก้อาเจียน ใบเผาสูดเอาควันรักษาโรคเกี่ยวกับลำคอและไอ ยางจากผลและต้น ผสมกับน้ำส้ม หรือน้ำมัน ทาแก้คันรักษาโรคผิวหนัง ผลสุกนอกจากบริโภคเป็นผลไม้แล้วยังเป็นยาบำรุงกำลัง ยาระบายอ่อน ๆ และขับปัสสาวะได้ด้วย เนื้อไม้ใช้ทำสิ่งปลูกสร้างที่อยู่ในร่ม ทำลั่งใส่ของ
มะม่วงมีคุณค่าทางการถนอมอาหารโดยนำมาดองเป็นส้มลิ้ม หรือทำเป็นผลไม้กวน น้ำคั้นจากผลมะม่วงใช้ดื่มเป็นบำรุงร่างกาย ๒๓/ ๑๔๖๔๙
๔๓๐๑. มะม่วงป่า เป็นไม้ยืนต้นขนาดใหญ่สูง ๒๐ - ๔๐ เมตร ลำต้นเปลาตรง เรือนยอดกลมเป็นพุ่มกลม ดอกมีลักษณะคล้ายคลึงกับมะม่วง แต่ผลมีลักษณะแตกต่างกันไปแต่ละชนิด ทุกชนิดทางการประกาศเป็นไม้หวงห้ามประเภท ก. ๒๓/๑๔๖๕๑
๔๓๐๒. มะม่วงหิมพานต์ เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางมียางใบเดี่ยว ออกสลับกันรูปไข่กว้าง ดอกออกเป็นช่อใหญ่ตามปลายกิ่ง กลิ่นหอมเอียนสีเหลืองจางจะเปลี่ยนเป็นสีชมพู ผลรูปไตติกอยู่บนฐานดอกที่เจริญขึ้นมาคล้ายผลผลชมพู่สีส้มหรือสีแดงเลือดหมูเปลือกหุ้มเมล็ดแข็งมีน้ำมันเมล็ดรูปไต
ใบอ่อนใช้บริโภคเป็นฝัก เมล็ดเมื่อคั่วไฟ และกะเทาะเอาเปลือกออกแล้วบริโภคได้ นอกจากนี้ยังกินเป็นยาขับปัสสาวะ แก้อาการบวมน้ำ ฐานดอกที่เจริญมาเป็นผล เมื่อสุกมีกลิ่นหอมกินเป็นยาบำรุงกำลัง และยาระบายอ่อน ๆ ใบเผาสุดเอาควันรักษาโรคเกี่ยวกับลำคอและไอ
น้ำมันที่มีในเปลือกหุ้มเมล็ดมีกรดที่เป็นพิษ เมื่อขบเคี้ยวทำให้ขากรรไกร และลิ้นแข็ง ถูกผิวหนังทำให้เกิดระคายเคืองใช้ทำให้ชา รักษาโรคเรื้อน และโรคผิวหนังใช้กัดเนื้องอกบางชนิด เช่น หูดหรือตาปลา ๒๓/๑๔๖๕๓
๔๓๐๓. มะยง เป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็กถึงขนาดกลาง ใบเดี่ยวรูปยาวรี ดอกออกเป็นช่อตามง่ามใบและปลายกิ่งสีขาวเหลืองอ่อนหรือเหลือง ผลรูปรีป้อม เมื่อแก่สีส้ม เมล็ดแข็งมีเสี้ยนมาก ผลใช้บริโภคเป็นผลไม้รสเปรี้ยว ๆ หวาน ๆ ผลดิบเปรี้ยวมาก ชนิดที่ผลสุกรสหวานเรียกกันว่า มะปรางหวาน และมะยงชิด เนื้อไม้หนักแข็ง และทนทานใช้ทำเครื่องมือกสิกรรม ทำเครื่องกลึง เครื่องแกะสลัก ทำซอด้วง ซออู้ พานท้ายปืน รากเป็นยาถอนพิษไข้ ถอนพิษสำแดง แก้ไข้ตัวร้อน ๒๓/๑๔๖๕๔
๔๓๐๔. มะยม เป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็กใบค่อนข้างเล็กรูปไข่ หรือรูปรี ดอกขนาดเล็กออกเป็นช่อ สีแดงเรื่อ ๆ แยกเป็นดอกตัวผู้และดอกตัวเมีย บางครั้งพบดอกสมบูรณ์เพศ ผลกลมแบนที่ปลายทั้งสองพูรอบผล ๖ - ๘ พู เมื่อสุกสีเขียวหรือสีเหลืองอ่อน รสเปรี้ยวจัดเมล็ดแข็งเล็ก ยอดอ่อนบริโภคเป็นฝักได้ ผลบริโภคสด หรือนิยมดองเกลือ ทำเป็นผลไม้กวน รากใช้ปรุงเป็นยาแก้โรคผิวหนัง แก้ประดง แก้น้ำเหลืองเสีย ผืนคัน แก้ไข้ ใบต้นเอาน้ำอาบแก้คัน เหือด หัด อีกสุกอีใส ๒๓/๑๔๖๕๔
๔๓๐๕. มะระ เป็นไม้เลื้อยมีมือเกาะเกี่ยวพันกับหลัก ใบรูปหัวใจดอกแยกเป็นดอกตัวผู้และดอกตัวเมีย ผลรูปขอบขนาน หรือค่อนข้างกลม ผิวตะปุ่มตะปั่ม แก่จัดมีสีแดง ขอบย่น ผลสดบริโภคเป็นผักมีรสขมเป็นยาเจริญอาหาร แก้โรคไขข้อ บำรุงถุงน้ำดี แก้โรคของม้ามและตับ ถ้าตากแห้งบดเป็นผลใช้โรยแผลแก้ค้น ทำเป็นขี้ผึ้งใช้ทาแก้หิดและโรคผิวหนัง ผลมะระมีสารที่มีอำนาจลดน้ำตาลในเลือดได้ จึงใช้รักษาโรคเบาหวาน ใบลวกบริโภคเป็นยาเจริญอาหาร ยาฟอกเลือด ยาระบายอ่อน ๆ และยาขับพยาธิเข็มหมุด น้ำคั้นจากใบ และผลใช้เป็นยาขับลม บำรุงธาตุ แก้เสียดท้องใช้ถ่ายพยาธิ อมแก้ปากเปื่อย บำรุงประจำเดือน ส่วนรากเป็นยาฝาดสมาน ใช้แก้โรคริดสีดวงทวาร ๒๓/๑๔๖๕๖
|
Update : 27/5/2554
|
|
